“Wij zien een opeenstapeling van crises, een polycrisis, en zitten sinds de zomer van 2022 in een zogeheten perfecte storm, waarbij de ene crisis de andere aanjaagt. Veel van deze crises zijn systeemcrises, ze zijn diepgeworteld in onze systemen. Omdat ze verankerd zijn in ons denken en handelen zijn ze niet eenvoudig op te lossen”, aldus Jan Rotans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid.
Omarm de chaos
In zijn vorige boek, Omarm de chaos (2021), gaf Rotmans aan dat chaos nodig is, want die geeft een systeem de ruimte zich aan te passen aan een nieuwe tijd. Chaos is in zijn visie een hoopvol teken dat de huidige systemen zo instabiel worden dat ze dicht bij een kantelpunt komen. Twee jaar geleden waren we volgens hem slechts één crisis verwijderd van echte verandering (Financieel Dagblad 15-10-2021). Net als de tornadojagers in de film Twister is Rotmans altijd op zoek naar de perfecte storm.
De eerlijke wetenschapper
Aan de hand van de elementen lucht, aarde, water en vuur vertelt Jan Rotmans het eerlijke verhaal over de giftige cocktail van zeer complexe systeemcrises. Neem als voorbeeld de stikstofcrisis. “Het is een veelvoorkomende misconceptie dat de slechte staat van de natuur in Nederland vooral door stikstof zou komen. De natuur staat hier eveneens onder druk door verdroging, invasieve soorten, slechte waterkwaliteit en de versnippering van natuurgebieden”, aldus de systeemdenker. Een bouwstop, 100 kilometer per uur rijden op de snelweg en het uitkopen van boeren zijn pseudo-oplossingen die onderdeel van het probleem worden. De wetenschapper Rotmans onderbouwt zijn analyses stevig met heel veel cijfermateriaal.
De ongemakkelijke onheilsprofeet
Energie-, circulaire, landbouw-, ruimtelijke, financiële, onderwijs-, zorg-, sociale en democratische transitie. Je kunt er na het lezen van dit boek niet omheen dat Nederland een intelligent plan nodig heeft om op onnavolgbare wijze uit de huidige polycrisis te ontsnappen. Zelf als het lukt om het veelkoppig monster van schier onoplosbare problemen te verslaan, zijn we er echter nog steeds niet. Rotmans ontpopt zich als een ongemakkelijke onheilsprofeet als hij verkondigt dat het échte probleem nog moet komen. Hij ligt wakker van de grondstoffencrisis.
De hoopvolle visionair
Er is eigenlijk maar één crisis, namelijk een crisis in bewustzijn. We ontkomen er niet meer aan om anders te gaan denken en doen. In wat voor soort samenleving willen we eigenlijk leven en in wat voor economie willen we eigenlijk werken? Jan Rotmans pleit voor een transitie naar een samenleving die menselijk, duurzaam, inclusief en circulair zal zijn. Hij is hoopvol: “Wij onderschatten onze eigen verandermacht en overschatten die van de overheid en bedrijfsleven. Op het moment dat het er echt om spant en de druk heel hoog wordt, zijn we in staat dingen te doen die we niet voor mogelijk hielden.”