Het verraad van Anne Frank

TopchangeBoeken, Boekenrubriek De Limburger

Rob Meesen is een van de belezenste ondernemers in Limburg. De mede-eigenaar van TopChange leest jaarlijks tussen de 250 en 300 boeken. Wekelijks bespreekt hij voor WijLimburg een (ondernemers)boek. Dit keer: ‘Het verraad van Anne Frank’, geschreven door Rosemary Sullivan.

„Het fijnste van alles vind ik nog dat ik dat wat ik denk en voel tenminste nog op kan schrijven, anders zou ik compleet stikken.” (Anne Frank, 16 maart 1944)

Wie verraadde Anne Frank? Deze intrigerende vraag leidde tot een coldcaseonderzoek dat vijf jaar lang duurde. Rosemary Sullivan vertelt het verhaal over hoe het onderzoeksteam in de operations room op systematische werkwijze en met een innovatieve aanpak het antwoord zocht en vond.

7500 bestanden

Hoe de onderzoekstrategie bepaald werd en beproefde coldcasemethoden werden gecombineerd met een historisch researchmodel. Hoe het multidisciplinaire projectteam werd samengesteld en op scrum-achtige wijze aan het werk ging. Hoe de financiering tot stand kwam. Hoe ze de samenleving via crowdsourcing mobiliseerden om zo veel mogelijk tips te krijgen. Hoe ze honderdduizend documenten opspoorden in acht landen. Hoe scenariodenken en nieuw indirect bewijs leidde tot het meest waarschijnlijke en verbijsterende antwoord op de prangende onderzoeksvraag. Hoe ze met behulp van een intelligent algoritme miljoenen details samenvoegden en verbanden blootlegden in de 7500 bestanden en 66 GB aan data.

Methodische aanpak

De methodische aanpak van het coldcaseteam is een good practice voor het vinden van antwoorden op strategische onderzoeksvragen. Een discipline die cruciaal is voor iedere onderneming. Daarnaast is het ook een goede oefening in het lezen van menselijk gedrag onder grote druk. Was de ontdekking van de onderduikers verraad, toeval of het gevolg van nonchalance? Wie had een motief, de kennis en de gelegenheid om het verraad te plegen? De Anne Frank Stichting weigerde mee te werken aan het coldcaseonderzoek. Zij is van mening dat de ontdekking van de onderduikers in het achterhuis geen verraad was, maar dat ze bij toeval werden ontdekt. 

Grondige analyse

Wie de grondige analyse en conclusie van hoofdonderzoeker Pieter van Twisk leest, zal daar grote vraagtekens bij zetten. „Anne Frank werd zeer waarschijnlijk verraden door notaris Arnold van den Bergh, lid van de Joodse Raad in Amsterdam”, aldus het coldcaseteam. „Die beschikte vermoedelijk over een lijst met onderduikadressen die hij moet hebben doorgegeven aan de Duitse Sicherheitsdienst, in ruil voor bescherming van zijn gezin. Van de dertig onderzochte scenario’s is dit het meest waarschijnlijke. Hoewel er geen direct bewijs is. Iedereen wist dat de conclusies hard zullen aankomen en onplezierig zijn. Het enige wat we allemaal zouden moeten opbrengen is oprechte loyaliteit jegens de waarheid. Je kunt nooit zeker weten hoe je zelf zou handelen, tenzij en totdat je je bevindt te midden van zulke verschrikkingen. Arnold van den Bergh is niet ultiem verantwoordelijk voor de dood van Anne Frank, Edith Frank, Margot Frank, Hermann van Pels, Auguste van Pels, Peter van Pels en Fritz Pfeffer. Die verantwoordelijkheid ligt voorgoed bij de nazistische bezetters die een samenleving terroriseerden en decimeerden, buren tegen elkaar opstookten. En dat kan nooit worden begrepen. Noch vergeven.” 

Weerzinwekkende werkelijkheid

De laatste getuige die Anne Frank in leven zag achter het prikkeldraad in concentratiekamp Bergen-Belsen verklaarde dat ‘Anne haar kleren had uitgedaan ondanks de kou, omdat ze de luizen niet langer verdroeg. Ze had slechts een deken om zich heen geslagen. Haar moeder en zus waren dood. Ze meende dat haar vader ook dood was. De vlektyfus had haar uitgemergeld en ze ijlde.’ Deze passage in het achtergrondverhaal dat in het boek voorafgaat aan het feitelijk coldcaseonderzoek geeft de weerzinwekkende werkelijkheid van de Holocaust aan. 

Eenzaam en anoniem

De 15-jarige Anne Frank stierf in februari 1945 eenzaam en anoniem in de grootste hel op aarde. Slechts een paar maanden voor het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zij verbleef 25 maanden van haar korte bestaan in de microkosmos van Het Achterhuis aan Prinsengracht 263. Na een oproep van minister Bolkestein op Radio Oranje in Londen op 28 maart 1944 besloot Anne haar dagboek te herschrijven. In tien weken schreef ze 324 vellen vol, maar vanwege haar arrestatie op 4 augustus 1944 kon ze het boek niet meer voltooien. De laatste dagboekaantekening is van 1 augustus 1944. Annes dagboek werd onder de door haar bedachte titel Het achterhuis voor het eerste uitgegeven op 25 juni 1947. Inmiddels zijn er meer dan 25 miljoen exemplaren verkocht en is het in 55 talen vertaald. Wie het dagboek van Anne Frank gelezen heeft, kan invoelen waarom de leden van het coldcaseteam vijf jaar van hun eigen tijdelijke bestaan besteed hebben aan de oplossing van een zeventig jaar oud verraad. 

Sprookjesboek

Er bestaat ook een sprookjesboek dat is geschreven door Anne Frank. De titel luidt: Weet je nog?. Het kleine boekwerk bevat acht korte verhaaltjes en sprookjes die ze in 1943 schreef. Het verscheen in 1949 met illustraties van Kees Kelfkens bij uitgeverij Contact die ook Het achterhuis uitgaf. Ik heb een exemplaar van de eerste en enige druk in mijn bezit. Het is het tweede exemplaar dat ik tijdens een van mijn boekenjachten vond. Het eerste exemplaar dat als een totale verrassing op mijn pad kwam, schonk ik aan een meisje dat naar Amerika emigreerde en daar op haar school in de USA meer geleerd heeft over Anne dan de gemiddelde scholier in Nederland. Ondanks dat Anne Frank is opgenomen in de Canon van Nederland als een van de vijftig thema’s van de Nederlandse geschiedenis. 

Weet je nog? is ook op het internet gepubliceerd. In het kader van ‘Geef een boek cadeau’ is de Het Achterhuis van Anne Frank momenteel voor slechts €2,99 te koop in de lokale boekhandel (101ste druk). Koop twee exemplaren. Eén om weg te geven en één om te lezen hoe een meisje verstikking door angst voorkwam door haar denken en voelen toe te vertrouwen aan haar dagboek.

Rob Meesen