Verschuivingen

TopchangeBoeken, Boekenrubriek De Limburger

Ik had eerlijk gezegd nog nooit gehoord van Stefan Hertmans, veelgeprezen Belgisch schrijver. Ik kende geen enkele van zijn vele romans, essays en gedichten. De magnetische titel van zijn laatste essaybundel was voor mij echter onweerstaanbaar. Ik associeer Verschuivingen namelijk met kansen en bedreigingen. Daar gaat mijn strategische hart sneller van kloppen.

Wat is tijd?

Volgens Hertmans leven we in een tijd van overgang naar iets wat we nog maar heel gedeeltelijk beginnen te begrijpen. Augustinus van Hippo beargumenteerde in zijn autobiografie Belijdenissen dat verleden, heden en toekomst niet bestaan. Slechts de tegenwoordige herinnering aan het verleden, de tegenwoordige aanschouwing van het heden en de tegenwoordige verwachting van de toekomst zijn mogelijk. Hertmans getuigt met Augustijnse nederigheid over de verschuivingen die hij ziet in de tijd waarin wij leven: “Het is altijd heikel uitspraken over de eigen tijd te doen, maar dat ontslaat ons niet van de taak om althans iets van de tendensen te herkennen of in een gestructureerd kader te begrijpen.” De essaybundel Verschuivingen is een meesterwerk. Mooier dan de recensie in dagblad De Morgen kan ik het niet zeggen: “In elk essay zitten knappe ideeën, schitterende formuleringen en bovenal een gedrevenheid die nooit leidt tot blindheid maar altijd bereid is zichzelf te relativeren.”

Optimisme

Hertmans essays raken ongemakkelijke thema’s aan in dit tijdperk van verschuivingen zoals welke positie je in moet nemen in het publieke debat. “Onzekere tijden roepen blijkbaar de behoefte aan stelligheid op; luidruchtige assertiviteit is vaak het kenmerk van verdrongen onzekerheid”, aldus Hertmans. Maar er is ook ruimte voor hoopvolle, tegenwoordige verwachtingen over de toekomst. In het essay De verbeelding van de bibliotheek wordt verwezen naar het groot optimisme van de Nigeriaanse auteur en feminist Chimamanda Ngozi Adichie. In haar openingslezing op de Frankfurter Buchmesse in 2018 eerde zij de kracht van de literatuur bij het veranderen van ideeën, bij de emancipatie van minderheidsgroepen en de bevrijding van beknellende vooroordelen. En dat is precies wat Verschuivingen doet.

Getuigenis

Stefan Hertmans haalt een uitspraak van David Bowie aan: “Where are we now?” Positiebepaling is cruciaal in het bepalen van de strategische koers. Veel ondernemers hanteren daarbij de vertrouwde patronen van het heersende tijdframe. Dat vertrouwde beleidskader is echter onmiskenbaar aan het verschuiven. Oude zekerheden bieden geen houvast voor de toekomst. Dat ervaren ondernemers aan den lijve. Hopen dat oude tijden gaan herleven, is geen strategie. Het is van groot belang om tijdig naar een nieuwe tegenwoordigheid op te schuiven. Begrip over de aard en richting van de verschuivingen is essentieel. “Want allen zijn wij getuigen, ook al weten we slechts heel gedeeltelijk waarvan; in elk geval van onze moeilijk te ontcijferen actualiteit”, aldus tijdgenoot Hertmans. Laat je meevoeren langs de breuklijnen van zijn getuigenis.