Ik ben een vooruitgangsoptimist. Niet voor niets hebben mijn lezingen over technologie, menselijk gedrag en organisatievermogen als ondertitel: Alles wordt beter, alles wordt anders en alles wordt mogelijk! Het geloof in het verhaal van de vooruitgang is echter tanende door een opeenvolging van crises. Er zijn zelfs mensen die denken dat de geschiedenis van de vooruitgang, de grootste uitvinding van de afgelopen tienduizend jaar, ten einde is gekomen.
Vooruitgangsoptimist van het vaderland
Rutger Bregman werd begin 2019 wereldberoemd toen hij op het World Economic Forum de hypocrisie van de aanwezige multimiljonairs aanpakte. In 2017 hield hij in zijn TED-talk een vurig pleidooi voor een universeel basisinkomen. De rechten van zijn boek Gratis geld voor iedereen werden aan tweeëndertig landen verkocht. In 2021 behoorde zijn boek De meeste mensen deugen tot de top tien van bestverkochte boeken. Rutger Bregman is dé vooruitgangsoptimist van Nederland. En dat verhaal begon in 2013 toen de De geschiedenis van de vooruitgangverscheen. De tiende druk verscheen in oktober 2019.
Grote verhalen en kleine anekdotes
In 393 pagina’s vertelt de historicus zeer gedetailleerd de grote en de kleine geschiedenis van de vooruitgang, en legt hij uit waarom nu alles beter is en nog beter wordt. “Ik ben op zoek gegaan naar de fascinerende en grote verhalen, maar ook naar de kleine en toch veelzeggende anekdotes. Het leven is zoveel beter geworden, maar wie dat werkelijk wil waarderen moet de geschiedenis van de vooruitgang kennen. De vooruitgang gaat al 50.000 jaar ononderbroken voort, maar niet volgens een blauwdruk. Hij blijft onvoorspelbaar en wispelturig. Het belangrijkste kenmerk van de vooruitgang is dat hij zo goed als onomkeerbaar is.” Hij heeft ook oog voor de schaduwzijde van de vooruitgang.
Historisch perspectief
Vanuit een historisch perspectief houdt de schrijver ons een spiegel voor. We houden ons te veel met onszelf bezig. We gaan gebukt onder keuzestress. We hebben het te druk, terwijl we meer tijd dan ooit hebben. We worden tot economische eenheden gereduceerd. We stellen te hoge eisen. We weten te weinig over vroeger. Het vooruitgangsgeloof is daardoor zo goed als uitgestorven. De vooruitgangsvallen van de eenentwintigste eeuw laten ons echter volgens Bregman geen keus. We moeten voorwaarts gaan richting het onbekende, of stilstaan en worden opgeslokt door de duisternis.
Domineeszoon
Het is een oude Bijbelse wijsheid die de domineeszoon predikt: een volk zonder vooruitgangsgeloof gaat ten onder. “Wat deze tijd nodig heeft, is een vooruitgangsgeloof dat ons instaat stelt het geluk weer in de verwachting te zoeken, in plaats van in het bevroren heden of in onze nostalgische herinneringen aan een vervolgen verleden. Het verlangen naar verhalen, metafysica en zingeving is zó menselijk dat een beschaving die er niet in kan voorzien ten dode lijkt opgeschreven.” Dat is een universele wet in de geschiedenis van de vooruitgang.