Op 1 mei jongstleden bezocht ik samen met filosoof en schrijver Govert Derix bij Artichoque Art Gallery de indringende tentoonstelling ‘Our mother machine’ van Tom Luyten. Deze kunstenaar nodigt met zijn generatieve kunst uit tot reflectie op de manier waarop digitalisering, kunstmatige intelligentie en technologische vooruitgang ons leven vormgeven. En daar kunnen ondernemers van leren.
Aura
Govert vertelde mij over het begrip “aura” in de kunstwereld dat vooral bekend geworden is door de Duitse filosoof Walter Benjamin in zijn essay “Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit” (1935). Aura verwijst naar de unieke uitstraling en aanwezigheid van een origineel kunstwerk. Iets wat je alleen ervaart wanneer je in direct contact staat met het werk zelf, op de plek en het moment waar het zich bevindt. Daarmee bracht Govert precies onder woorden wat ik intens voelde bij het oorspronkelijk aanschouwen van ‘Michelangelo’s Piëta’, Rembrandts ‘Jacob en de engel’ en ‘Rafaels School van Athene’. Een niet te reproduceren authenticiteit, uniekheid en karakter van deze kunstwerken. Benjamin stelde destijds dat door de opkomst van fotografische reproducties de aura van het kunstwerk vervaagt.
Generatieve AI
De AI-gegenereerde kunst van Tom Luyten roept nieuwe vragen op over authenticiteit, uniciteit en ervaring. Zoals dat ook geldt voor de kunst en kunde van ondernemers die voor het produceren van producten of diensten gebruik maken van generatieve AI. Net als in Benjamins tijd fotografie, maakt AI het mogelijk om eindeloos veel (kunst)werken te genereren. Daardoor vervaagt de aura. Maar kan het ook transformeren. Net als in de kunst ligt de uitdaging erin om als ondernemer waarde en ervaring te blijven toekennen, te bezielen, in een tijd van oneindige herhaalbaarheid.
The ghost in the machine
Traditioneel verwijst ‘The ghost in the machine’ van de filosoof Gilbert Pyle naar zijn visie dat het dualistische idee van een aparte geest die het lichaam aanstuurt net zo misplaatst is als het zoeken naar een onzichtbare geest die een machine bestuurt. In Luytens werk is er geen ziel in de klassieke zin, maar wél iets dat zich als zodanig gedraagt. Iets wat in de machine huist maar niet volledig te verklaren is door code of circuits. De installaties reageren, reflecteren en resoneren. De geest manifesteert zich niet in de machine zelf maar ontstaat in de verwondering, de verwarring of de ontroering van de toeschouwer. Technologie is meer dan efficiency, het draait om de ervaring. Authenticiteit is een troef in de digitale wereld. Betekenis ontstaat in interactie. De ‘ghost’ is misschien niet in de machine, maar tussen ons en haar. Onzichtbaar, maar voelbaar.
De aura van generatieve kunst zelf ervaren? Op 18 juni aanstaande om 19.30 uur geeft Tom Luyten een lezing over zijn generatieve kunst bij Artichoque Art Gallery in Maastricht.