Rob Meesen is misschien wel een van de meest belezen ondernemers in Limburg. De mede-eigenaar van TopChange leest jaarlijks tussen de 250 en 300 boeken. Wekelijks beschrijft hij voor WijLimburg een ondernemersboek.
De ondernemende staat (Mariana Mazzucato) | 2014)
“Waar waren de durfkapitalisten in de jaren vijftig en zestig toen al die fundamentele wetenschap moest worden gefinancierd? De meeste van de ontdekkingen die bedrijfstakken van brandstof voorzagen zijn door de Staat gedaan.” (Paul Berg, Nobelprijswinnaar Chemie 1980)
Een van de lezers van mijn boekenrubriek vroeg vorige week hoe ik de rol van de overheid in de economie zie. Mijn instant stimulus-respons antwoord aan Math van Bommel, de onvermoeibare ambassadeur en aanjager van de vrijetijdseconomie in Midden-Limburg, luidde dat de markt niet zonder de overheid kan. In één vloeiende beweging typte ik mijn blijkbaar diep ingebakken overtuiging op mijn iPhone die zonder de overheid nooit bestaan zou hebben. Alle 12 state-of-the-art technologieën in mijn slimme telefoon van Apple kwamen tot stand door de onderzoeksinspanningen en financiële ondersteuning van de overheid en het militaire apparaat; van het internet zelf tot het touchscreen tot de stemgeluid geactiveerde persoonlijke assistent SIRI.
Zonder overheid zouden de mobile smartphonemarkt en de daarop gebaseerde platformdiensten niet bestaan. Zonder overheid zou geen enkele markt kunnen bestaan. De markt heeft de overheid nodig. Ook voor de ontwikkeling van zorgtechnologie, onderwijsinnovatie, energietransitie en levensreddende vaccins. De rol van de staat beperkt zich niet tot macro-economische interventies om de vrije markt veilig te stellen. Ik zie de overheid ook als ondernemer, risiconemer en schepper van markten in de onrendabele pioniersfase. Zo ben ik opgevoed door mijn grote voorbeeld, mentor, socioloog en ondernemende visionair Peter Haane die als topambtenaar bij de Kamer van Koophandel met zijn dromen, durf, denkvermogen en daadkracht mijn geboorteregio samen met moedige regionale bestuurders uit het bedrijfsleven en de vakbonden een nieuw perspectief gaf na de ontmanteling van de mijnindustrie en de teloorgang van de oude industriële economie. Hij gaf mij van 1993-2007 in de publieke sector het vertrouwen en de gelegenheid om mijzelf te ontwikkelen door het ondernemende werk van de organisatie te doen. De kritiek van behoudende particuliere investeerders dat wij als zelfstandig bestuursorgaan té ondernemend waren, zagen wij als een groot compliment voor onze aanjaagfunctie in de economie. Daar ligt mijn professionele identiteit en de principiële basis van mijn ondernemerschap. Dankzij Peter’s steun ontdekte ik mijn talenten, voltooide ik mijn CEO-opleiding aan de Universiteit in Washington DC en startte ik mijn bedrijf dat nu al twintig jaar bestaat.
Omdat ik door dit verleden wellicht een tikkeltje bevooroordeeld ben over de onmisbare rol van de overheid voor de markt laat ik mij tegen de fanatieke aanhangers van Adam Smith ‘Invisible hand’ verdedigen door een onvolprezen autoriteit op dit domein, namelijk Mariana Mazzucato, Professor in the Economics of Innovation and Public Value van het toonaangevende University College London. Momenteel wordt zij veel geciteerd in onder andere Time Magazine, The Financial Time, The New York Times en Wired. Ze heeft een uitgesproken visie hoe we het kapitalisme na COVID-19 kunnen fixen om het van zichzelf te redden. Haar essay uit de toekomst, ‘It’s 2023. Here’s how we fixed the Global Economy’, is meesterlijk. In 2014 brak Mazzucato internationaal door met ‘De ondernemende staat’, een uitgebreide versie van een rapport dat ze eerder schreef over The Entrepreneurial State voor de Britse denktank DEMOS. Zij ontmaskert de mythe van de bureaucratische overheid en de veelgeprezen heldenrol van het durfkapitaal. Zij toont bovendien aan dat we zowel de economische inzichten van Keynes (overheid is investeerder in laatste instantie) als Schumpeter (overheid is als investeerder de drijvende kracht achter de markteconomie) nodig hebben. Met de inhoud van Mazzucato’s hoofdstuk over ‘de staat achter de iPhone’ heb ik het perspectief van de venture capitalists verbreed en ondernemende mensen bij de overheid een hart onder de riem gestoken. De markt heeft de overheid nodig.
Ik ken in de publieke sector net zo veel ondernemende mensen als in de private sector. Creativiteit, probleemoplossend vermogen en innovatie trekken zich net als een virus immers niets aan van ideologische grenzen. In de context van innovatie is marktonzekerheid onvermijdelijk en beleidsonzekerheid dodelijk. Er is geen onzichtbare hand van de markt die de economie stuurt. En er is ook geen bezwerende hand van een allesbepalende overheid. De handen van de markt en de overheid die onze economie belichamen hebben elkaar nodig aan het complex-dynamische stuurwiel van de ondernemende samenleving en technologie gedreven gig-economie. Ze zijn één en ondeelbaar. De markt heeft de staat nodig. Vóór COVID-19 was dat al gebruikelijk, tijdens COVID-19 is dat de enige realiteit en na COVID-19 zal dat meer dan ooit het geval zijn om het kapitalisme te fixen en onze thuisplaneet te ontlasten.
Mijn ondernemersboek van deze week is een van de boeken die iedereen zou moeten lezen. Mensen in de publieke sector die de grote problemen van deze tijd willen oplossen. Mensen in de private sector die zich ervan bewust zijn dat niemand wint in een falende economie. Economen die krampachtig vasthouden aan de oude economische modellen. Technocraten bij de overheid die burgers niet vertrouwen. Vrije markt fundamentalisten die de overheid niet vertrouwen. Wetenschappers die meer onderzoek willen doen naar deze kwesties. Studenten die niet klakkeloos moeten geloven dat wijdverbreide opvattingen per definitie waar zijn. De burgers die door de bril van de populisten en complotdenkers de staat als een bedreiging zien. En vooral de jonge politici die hun angst voor de publieke opinie moeten overwinnen en het gedurfde beleid moeten ontwikkelen dat groei kan ontketenen en welzijn voor allen kan herstellen. De markt heeft de staat nodig als marktmeester, ondernemer, risiconemer en schepper van markten.
Rob Meesen