In Dantes De goddelijke komedie staat boven de toegangspoort tot de hel een waarschuwing: “Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt.” Dante slaat die onheilsduiding in de wind en ontmoet in de hel zieners uit de Griekse mythologie die “gestraft zijn voor hun gewaande vóórzienigheid met achterwaarts-gekeerden stand hunner hoofden.” Ik hoop niet dat Roland van der Vorst dit literaire lot wacht, want hij ontpopt zich in De toekomst is eindeloos als ware ziener.
Gewaande voorzienigheid
Roland van der Vorst is hoofd Innovatie bij Rabobank. De voormalig hoogleraar aan TU Delft neemt de lezer mee op een reis om te reflecteren op de effecten van digitalisering op ons denken en leven. De route doet achtereenvolgens zijn studeerkamer, thuis, het strand, de trein, het bos, de stad, het vliegtuig en New York aan. Tenslotte keert de schrijver terug naar zijn studeerkamer. Opvallend vind ik dat hij ‘de bank’ geen plek heeft gegeven in zijn zoektocht naar successiviteit, mateloosheid, veelvoudigheid, en onbegrensdheid. Wellicht om het lot niet te tarten.
Odyssee
De zoektocht begint met de vraag hoe digitalisering, ons denken verandert. De auteur begint met het inzicht dat digitalisering langzamerhand het einde uit ons denken haalt: “Digitalisering predikt de mantra van de voortdurende voortzetting. Langzaamaan wordt de wereld waarin we leven ontdaan van een eindpunt, omdat algoritmes, virtualiteit en kunstmatige intelligentie een steeds belangrijkere rol spelen in ons leven. Ons denken krijgt een eindeloos karakter. Deze eindeloosheid is eigenlijk een vorm van eindeloze begrenzing.” Vervolgens gaat de auteur in op de vraag hoe het einde verdwijnt in de manier waarop we tijd en plaats ervaren, verhalen vertellen, conflicten afhandelen en goederen produceren. De hoofdstukken bevatten veelvoudige analyses en eindeloos veel inzichten.
HoopvolDantes spreuk op de toegangspoort van de hel is weinig hoopvol. Maar gelouterd eindigt zijn tocht uiteindelijk wel in het paradijs. Van der Vorst ondergaat uiteindelijk ook loutering, hoewel hij geen paradijs heeft aangetroffen. “Als ik iets heb geleerd tijdens deze reis is dat het omgaan met digitalisering ook vraagt om de kunst je daaraan te onttrekken. Al is het maar voor even. Wij zouden ons meer moeten openstellen voor iets wat de computer nooit kan: de fysieke ervaring van de wereld. Elk tijdperk kent zijn eigen opwinding. De opwinding van de verwachting, het verlangen naar een ideaal, wordt door digitalisering vervangen door de opwinding van de prikkel. Ik herken ze beide in mijn leven. Het eerste gaat bijvoorbeeld over de invulling van een droom, het tweede over de opvulling van een leegte. Maar er is nog een derde. En dat is de opwinding van de leegte zelf. Door gewoon te ervaren wat zich aandient. Misschien is het wel de kunst om de balans tussen de drie te vinden.”