Op 15 april jongstleden gaf Arre Zuurmond zijn boek ‘Dwars door de Orde’ aan staatssecretaris Szabó. In zijn poging om te komen tot een responsieve overheid stelt de voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding de volgende retorische vraag: wil je de oude orde op orde brengen? Of wil je een nieuwe orde?
Het systeem
Volkskrantcolumnist Kustaw Bessems zegt in het voorwoord dat het systeem beperkte ontvankelijkheid heeft voor zienswijzen die flink afwijken van wat gebruikelijk is. “Wie een probleem aankaart en wil oplossen, wordt al snel zelf tot probleem bestempeld. In dat systeem overleven én er beweging in brengen is weinigen gegeven. Omdat beleidsmensen hun prioriteiten laten bepalen door de politieke waan van de dag en de zuigkracht van het bureaucratisch systeem. En omdat zij geen geld en macht willen afstaan aan praktijkmensen”, aldus de journalist.
Kafka
Zuurmond was van 2010 tot 2013 directeur van de Kafkabrigade die opgericht is om overbodige en disfunctionele bureaucratie op te sporen. Bij Zuurmonds vernietigend oordeel over de Nederlandse informatiebuishouding moest ik denken aan Kafka’s hoofdpersoon die in ‘Het proces’ als individu machteloos staat tegenover een ondoorgrondelijk, bureaucratisch systeem dat uitblinkt in vaagheid, ontoegankelijke regels en absurde procedures. Dwars door de orde is helaas geen fictie. Vorig jaar ontving ik van de Tweede Kamer in mijn brievenbus het 577 pagina’s tellende rapport ‘Blind voor mens en recht’ van de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. “Als de Belastingdienst in 2007 inkomensgegevens van burgers had gebruikt voor het vaststellen van hun recht op toeslag, dan had de dienst niet aan de burger hoeven vragen wat die dácht te gaan verdienen. Die gegevens waren namelijk gewoon beschikbaar”, aldus Zuurmond.
Zeven invalshoeken
De overheid heeft vier strategische middelen tot haar beschikking voor beleidsuitvoering: juridisch instrumentarium, geld, mensen en informatie. Met de eerste drie kun je niks als je geen informatie hebt. Zuurmond fileert langs zeven invalshoeken de informatiehuishouding van de overheid. “Het probleem is systemisch. Er is een ambtelijk, organisationeel probleem dat zich uit in rompslomp en slechte structuren, en er is een politiek-bestuurlijk probleem dat zit in cultuur en statecraft. Het ambtelijke en het politieke houden elkaar in een wurggreep, die aan beide zijden leidt tot verstarring en averechtse regelreflexen.”
Het huis dat gek maakt
In ‘Asterix verovert Rome’ worden Asterix en Obelix door Julius Caesar op de proef gesteld met bijna-onmogelijke opdrachten. Een van de opdrachten speelt zich af in het huis dat gek maakt. De toverdrank van Panoramix biedt hier geen uitkomst. Met vindingrijkheid verslaan de Galliërs toch het bureaucratisch systeem. Helaas heeft Zuurmond in zijn tijd als regeringsfunctionaris de oplossing niet gevonden. De hoop is nu gevestigd op de Nederlandse Digitaliseringsstrategie van Szabó die na maanden vertraging op 6 juni gepresenteerd wordt. Zal het systeem opnieuw overwinnen?