“Between darkness and defeat, hope survives.” (Star Wars, Obi Wan, 2022)
Framers opent met het verhaal over Regina Barzilay, hoogleraar artificiële intelligentie aan MIT. Zij trainde een algoritme dat uit een database van ruim honderd miljoen moleculen hét unieke exemplaar vond dat een nieuw supergeneesmiddel mogelijk maakt. Daarmee is er hoop op een succesvolle opvolger van de traditionele antibiotica waartegen bacteriën steeds resistenter worden. Barzilay noemde het ‘halicine’ naar de recalcitrante computer HAL uit de science-fiction film 2001: A space Odyssey. Op 21 mei jongstleden stierf op 90-jarige leeftijd concept designer Colin Cantwell. Hij werkte mee aan voornoemde SF-film en was ook de ontwerper van de Death Star, X-wing, Star Destroyer en TIE Fighter in de oorspronkelijke Star Wars trilogie. Barzilay en Cantwell zijn zogenaamde framers die hun cognitieve vrijheid gebruikten om nieuwe mentale modellen te kiezen.
Mentale modellen zijn voorstellingen van de werkelijkheid die de wereld inzichtelijk maken, de bril waardoor je vraagstukken bekijkt, je kennis van de manier waarop de wereld werkt. Mentale modellen scheppen orde. “De mentale modellen die we kiezen en toepassen zijn frames: ze bepalen hoe wij de wereld opvatten en hoe we handelen. Frames (denkramen) zijn meer dan iemands persoonlijke invalshoek. Het zijn herbruikbare cognitieve sjablonen. Frames maken het mogelijk om te generaliseren en te abstraheren, waarna je de uitkomsten op andere situaties kunt toepassen. Frames vergroten bepaalde elementen uit en minimaliseren andere. Frames versimpelen de werkelijkheid, maar het zijn geen simpele versies van de wereld. Framen is dromen binnen grenzen. Mentale modellen dringen door in alles wat we doen, ook al beseffen we dat niet. Welke frames je hanteert beïnvloedt welke mogelijkheden je ziet, welke beslissingen je neemt en welke resultaten je behaalt. Als je beter in framen wordt, behaal je betere resultaten. Het zorgt ervoor dat je de keuzemogelijkheden makkelijker en sneller herkent. Het vereenvoudigt, verstevigt en versterkt je wereldbeeld, zodat je binnen dat raamwerk kunt handelen”, aldus Kenneth Cukier, Viktor Mayer-Schönberger en Francis de Véricourt. Zij hadden met De data-economie(https://topchange.nl/de-data-economie-victor-mayer-schonberger-en-thomas-ramge/) in 2018 al een bestseller en framers gaat dat hopelijk ook worden. Het lot van de mensheid hangt ervan af. Het boek biedt hoop tussen duisternis en verslagenheid.
De auteurs maken in hun handleiding om slimmer na te denken duidelijk dat mensen beter zijn in framen dan computers. Het is een uniek menselijk vermogen. Framen is een proces van rigoureus denken en begrensde fantasie. Frames bevatten een triade van dimensies: causaliteit, counterfactuals (tegenfeitelijk denken) en beperkingen. De schrijvers maken via aansprekende casuïstiek duidelijk hoe je een betere framer kunt worden: je repertoire aan frames uitbreiden, je nieuwsgierigheid ontwikkelen via cognitief foerageren, en in het uiterste geval een sprong wagen in het cognitieve onbekende. “Ook al neemt AI intussen betere beslissingen dan mensen en pikt ze onze banen in, toch kunnen algoritmes en computers niet framen. AI is geniaal in het beantwoorden van vragen die haar worden gesteld, maar framers stellen vragen die nooit eerder zijn geformuleerd. Computers functioneren alleen in een wereld die al bestaat, mensen leven in werelden die ze zich met behulp van frames voorstellen.” Het succes van Regina Barzilay ontstond omdat zijn een innovatieve vraag stelde aan een oneindige database met alle antwoorden. Precies zoals het karakter Trinity in The Matrix het verwoordde: “Alle antwoorden zijn er. Het is de vraag die ons drijft.” De rekenkracht van de computer kon daarna voor Barzilay het verschil maken.
Voor organisaties is framen essentieel. Volgens systeemdenker Peter Senge vormt het uitwisselen van mentale modellen een van de vijf disciplines van de lerende organisatie. Het boek bevat vele voorbeelden van zakelijke successen door anders te framen. Zoals mensen dat hebben gedaan bij Apple, Tesla, Spotify en Amazon. De Blue Ocean strategie en disruptieve strategieën zijn frames voor het herkaderen van waarde proposities en verdienmodellen. De auteurs benadrukken dat framen in eerste instantie geen out of the box denken vraagt. Het vertrekpunt is ons huidige mentale model. Framen laat onze gedachten op een gestructureerde, doelgerichte en omgrensde manier dwalen. In the box zit hem nu juist de magie. Vasthouden aan een beproefd mentaal model is vaak een standaardstrategie die goed werkt. Soms moet je afwijken van de standaard en van frame switchen. Hou er wel rekening mee dat dit veel cognitieve energie kost, het noodzakelijk is om afstand te nemen van het oude frame en timing cruciaal is om een nieuw frame te voorzien van momentum. Van frame wisselen kost inspanning en is riskant. Reframers herken je net als pioniers aan de pijlen in hun rug. Het vraagt moed om een cognitieve stap te zetten.
In de laatste hoofdstukken pleiten de auteurs hartstochtelijk voor frame-pluralisme. “De wereld is een complex oord, en één frame kan niet de juiste oplossing voor alle problemen bieden. In essentie is elk frame een compromis. Hoe minder beperkingen, hoe meer counterfactuals een frame kan genereren. Dat geeft meer bewerkelijke opties. Hoe meer beperkingen er zijn, hoe minder opties een frame voortbrengt. Dat bevordert de concentratie van de beslisser maar verhoogt de kans op blinde vlekken. Co-existerende frames zijn nodig voor het behoud van de mensheid. Het tolereren van een veelvoud aan verschillende frames vergroot de kans dat de samenleving vooruitgang boekt. Het doel van frame-pluralisme is nu juist dat frames elkaar beconcurreren, elkaar aanvullen, elkaar tegenspreken en naast elkaar bestaan. Er bestaat niet zoiets als een slecht frame, alleen maar frames die niet goed aansluiten op de omstandigheden. Het énige slechte frame is een frame dat andere frames ontkent. Enkelvoudige waarheidsframes vormen een reëel gevaar, omdat de mensheid zo ontvankelijk voor ze is. Als er weinig frames zijn, of maar één dominant frame, neemt de kans toe dat we in een mentale val lopen, onze problemen niet aanpakken en net als de inwoners van oude koninkrijken en afgelegen eilanden aanschouwen hoe onze beschaving vernietigd wordt door ons onvermogen om te reageren. We moeten accepteren dat frames met elkaar botsen en manieren vinden om die frictie tot iets positiefs te maken. De mensheid zit niet opgesloten in één werkelijkheid, maar kan genieten van elke werkelijkheid die ze besluit te scheppen.”
Als toetje krijgt de lezer een compacte gids voorgeschoteld met vijf hoopvolle aanwijzingen voor het laten bloeien van duizend frames. Zodat je jouw probleemoplossend vermogen vergroot, innovatiever wordt en de wereld om jou heen beter begrijpt. Leer framen!
Rob Meesen