De behoefte om de toekomst te voorspellen is zo oud als de mensheid zelf. De toekomst laat zich echter lastig voorspellen. Ondernemingen die de kunst van het anticiperen niet beheersen gaan ten onder. De economische en de politieke ontwikkelingen zijn lastiger te voorspellen dan de technologische vooruitgangssprongen. Alle geschiedenis is relevant, maar de geschiedenis van de technologie is het meest relevant. Dat is ook de reden dat futurologen zich vaak tot het laatste beperken. Het extrapoleren van techniek maakte van Jules Verne een visionair. In Nederland behoren Fred Polak (1907-1985) en Marcel Bullinga (1958-2019) tot de kleine categorie buitengewone zieners des vaderlands.
Een kroniek van de toekomst
Volgens Fred Polak is de toekomst per definitie niet verifieerbaar of falsificeerbaar; daar moet je mee wachten tot de toekomst heden is geworden. Fanta Voogd geeft dat gedaan in zijn kroniek van de toekomst Futurama. De freelancejournalist geeft in 93 losstaande hoofdstukken een caleidoscopische blik op de geschiedenis van de techniek. Met een sterke nadruk op de negentiende en twintigste eeuw. De opzet nodigt volgends de uitgever de lezer uit naar de innovatieve draaikolk van onze tijd te kijken. Welk voorspellingen zijn er gedaan over beeldbellen, militaire drones, maankolonisatie, het papierloos kantoor, de eeuwige gloeilamp, mobiele telefonie, vliegende auto’s, robots en het internet? Waren het slechts extrapolaties van bestaande technieken, het werk van een genie of zijn ze ontstaan door toeval? “Toekomstvoorspellingen uit het verleden slaan de plank vaak op vermakelijke wijze mis, maar zo nu en dan zijn ze ook griezelig accuraat. Met hun visioenen, hun denk- en knutselwerk waren wetenschappers, uitvinders, futurologen, sciencefictionschrijvers en fantasten hun tijd vaak ver vooruit”, aldus Fanta Voogd. Futurama is de geschiedenis van de voltooid verleden toekomstige tijd.
Sciencefiction
In het hoofdstuk ‘Kweekvleesbereiders’ wordt beschreven dat Winston Churchill grote belangstelling voor sciencefiction had. In Fifty Years Hence, een essay uit 1931, doet hij voorspellingen over onder andere synthetisch voedsel. In hetzelfde hoofdstuk wordt ook het Limburgse Mosa Meat genoemd. Kweekvlees is inmiddels geen sciencefiction meer. Singapore was in 2020 het eerste land dat de productie toestond. Ben Feringa, die in 2016 de Nobelprijs voor Scheikunde won met zijn onderzoek naar moleculaire nanomachines, getuigt in het hoofdstuk ‘Toevalstreffer’ dat zijn nieuwsgierigheid van jongs af werd aangewakkerd door het sciencefictionboek Fantastic Voyage van Isaac Asimov. Arthur C. Clarke, die samen met Isaac Asimov en Heinlein tot de Grote Drie van de sciencefiction in de 20e eeuw behoorde, wordt in Futurama veel aangehaald. Volgens Clarke moet je de toekomst niet beschrijven, maar de grenzen verkennen waarbinnen mogelijke toekomsten liggen. Sciencefiction is geen voorspellende kracht, maar een scheppende kracht.
Vooruitgangsdenken
Toekomstbestendiger (strategisch) vooruitgangsdenken vraagt veel lef en verbeeldingskracht.
In de traditie van mijn vriend en ziener Marcel Bullinga wens ik u veel gebrek aan angst toe, maar bovenal veel toekomst.