Ruis (Kahneman, Sibony en Sunstein)

TopchangeBoeken, Boekenrubriek De Limburger

Rob Meesen is misschien wel een van de meest belezen ondernemers in Limburg. De mede-eigenaar van TopChange leest jaarlijks tussen de 250 en 300 boeken. Wekelijks beschrijft hij voor WijLimburg een ondernemersboek.

Ruis (Kahneman, Sibony en Sunstein | 2021)

“Men moet vaak overleggen, maar slechts eenmaal beslissen.” (Publilius Syrus, 1ste eeuw vóór Christus) 

Ons brein is een krachtig informatie verwerkend organisme, maar kent ook vele beperkingen die problematisch zijn in besluitvormingsprocessen. Professionals die regelmatig besluiten moeten nemen, doen er goed aan zich grondig te lezen in de tekortkomingen (bias en ruis) van onze beslissystemen. Er zijn een aantal must reads die daarbij niet mogen ontbreken. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman stelde in Ons feilbare denken (2011) het rationele beslissingsmodel ter discussie. Hoogleraar strategische besluitvorming Olivier Sibony maakte in Storing (2020) duidelijk dat zelfs de scherpste leiders desastreuze strategische beslissingen nemen doordat ze ten prooi vallen aan negen elementaire denkfouten (bias). In mijn ondernemersboek van deze week bundelen deze twee titanen hun krachten met Cass R. Sunstein. Laatsgenoemde is de meest geciteerde Amerikaanse rechtsgeleerde en auteur van Nudge (2008) over slimme keuzearchitectuur. In Ruis tonen ze samen de enorme omvang aan van systeemruis, niveauruis, patroonruis en gelegenheidsruis in besluitvormingsprocessen. Waarom nemen we zo vaak de verkeerde beslissingen? Hoe kunnen we dat voorkomen? En hoe kunnen we ons oordeel verbeteren?

Oordelen is een vorm van meten met de menselijke geest als instrument. Oordelen zijn geen berekeningen en volgen geen exacte regels. Veel oordelen zijn niet verifieerbaar. Oordelen is lastig, want de wereld is complex en zit vol onzekerheid. Ruis is de ongewenste variabiliteit in oordelen van artsen, rechters, acceptanten, consulenten en tal van andere beroepsmatige beoordelaars. Overal waar mensen tot een oordeel moeten komen is de kans op ruis aanzienlijk. In de geneeskunde, in de jeugdzorg, in de forensische wetenschap en in sollicitatieprocedures komen professionals tot verschillende besluiten in identieke situaties. De mate van verschillen is bovendien veel groter dan we denken. In het boek wordt dit aangetoond met gevalideerde data die bizar grote verschilmedianen laten zien. Rechters zijn na het verlies van hun favoriete voetbalclub op maandag strenger. Als het warm weer is, is de kans op asiel kleiner. Sommige rechters zijn bovendien strenger dan anderen. Dat maakt de rechtspraak tot een loterij. Sommige casemanagers kiezen sneller voor uithuisplaatsing van kinderen dan anderen. Dat maakt de jeugdzorg tot een tombola. Sommige inkopers hebben een grotere risico-aversie dan anderen. Dat maakt van de overheidsmarkt een roulettespel. Sommige leiders denken beter in beslissen te zijn dan eenvoudige modellen en algoritmes. Dat maakt van hun medewerkers schipbreukelingen. Deze variabiliteit in oordelen leidt tot grote onrechtvaardigheid en geldverspilling.

Als we betere beslissingen willen over zaken die ertoe doen, moeten we ruisreductie serieus gaan nemen. “Het is oneerlijk als mensen in vergelijkbare situaties verschillend worden beoordeeld, en een systeem waarin professionele oordelen inconsistent zijn, boet in aan geloofwaardigheid”, aldus deze triade van deskundigen. Zij legen op basis van de nieuwste wetenschappelijke bevindingen in de psychologie en de gedragseconomie uit hoe en waarom wij zo vatbaar zijn voor ruis in besluitvormingsprocessen. Het ruisvrij maken van organisaties kan met behulp van hun zes principes van beslissingshygiëne gerealiseerd worden. Het driemanschap merkt echter ook op dat pogingen om ruis te verminderen vaak bezwaren opleveren en voor allerlei problemen zorgen. “Wij mensen zijn ons er weliswaar sterk van bewust dat wij fouten maken, maar dat privilege houden we graag voor onszelf. Van machines verwachten we dat ze perfect zijn. En wordt dat vertrouwen geschonden, dan schrijven we ze zonder pardon af. Gelukkig kan veel van wat regels en algoritmes beter maakt ook bij menselijke oordelen worden gerealiseerd. Door de eenvoud en ruisloosheid van simpele modellen over te nemen.”

Dit boek is wederom een briljante bijdrage van Kahneman, Sibony en Sunstein aan het beter begrijpen van de onzichtbare krachten die werkzaam zijn in onze besluitvormingsprocessen. Zodat we betere oordelen in het heden krijgen en betere problemen in de toekomst.

Rob Meesen